Sroka Stanisław (1909–1967), prawnik, ekonomista, prezydent Poznania, wiceprezydent Warszawy, minister gospodarki komunalnej. Ur. 7 XI w Poznaniu w rodzinie robotniczej, był synem Franciszka, stróża nocnego, i Wiktorii z Bartkowskich.
S. uczył się w Państw. Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Po maturze (zdanej w kwietniu 1929) studiował na Wydz. Prawno-Ekonomicznym Uniw. Pozn. do r. 1934 (w Arch. UAM nie występuje S. w spisie absolwentów i magistrów z l. 1934–9, lecz po drugiej wojnie światowej używał tytułu magistra). Równocześnie w l. 1932–3 odbył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy przy 29. P. Strzelców Kaniowskich w Kaliszu, który ukończył ze stopniem podporucznika rezerwy piechoty. W l. 1934–9 pracował w poznańskiej Izbie Rzemieślniczej, początkowo jako kierownik referatu prawno-ekonomicznego, a od jesieni 1938 do sierpnia 1939 – zastępca dyrektora Izby.
Zmobilizowany w końcu sierpnia 1939, wziął S. udział w kampanii wrześniowej; w okolicach Kielc dostał się do niewoli niemieckiej. Uciekł z obozu przejściowego w Kielcach i wrócił do Poznania. W listopadzie t.r., wobec grożącego mu wysiedlenia, udał się do Kalisza, gdzie mieszkała rodzina żony. Przez kilka miesięcy pracował w zarządzie miejskim m. Kalisza, a następnie do marca 1942 był kolejno robotnikiem przy rozbiórce zniszczonych domów i pracownikiem biurowym w firmie «Schülly und Reuer» w Kaliszu. Gdy w marcu 1942 Gestapo przyszło po niego do domu, zbiegł i przez Łódź dostał się do Generalnego Gubernatorstwa; tu osiadł na krótko w Rokitnie (pow. jędrzejowski), a następnie w Jędrzejowie, gdzie od kwietnia t.r. do stycznia 1945 był referentem podatkowym Zarządu Miejskiego.
W końcu stycznia 1945 dotarł S. do Poznania, w którym trwały jeszcze walki. W początku lutego t.r. objął stanowisko naczelnika Wydz. Ogólnego Urzędu Wojewódzkiego (UW) w Poznaniu, z zadaniem zorganizowania aparatu administracyjnego na terenie Wielkopolski. Został 8 III t.r. członkiem Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i jednocześnie członkiem egzekutywy Komitetu Miejskiego PPR w Poznaniu. Był też sekretarzem komórki partyjnej przy poznańskim UW. Po rezygnacji pierwszego powojennego prezydenta m. Poznania, Feliksa Maciejewskiego, został S. wybrany 16 VII 1945 na przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej i w 2. poł. t.r. wchodził w skład kolegialnego zarządu miasta. Uczestniczył w delegacji władz Poznania do prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta w październiku 1945; był też delegatem na I i II Zjazd PPR. Organizował akcję odgruzowywania i odbudowy miasta (do marca 1946 oddano do użytku 20 tys. izb mieszkalnych). Uruchomił przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej: wodociągi, kanalizację, elektryczność i komunikację miejską. Zorganizował też straż pożarną, nadzorował odbudowę radiostacji poznańskiej, a także Teatru Wielkiego. S. był przewodniczącym komitetu organizacyjnego pierwszych po wojnie Międzynarodowych Targów Poznańskich (21–30 IX 1946); z tej racji wyjeżdżał do Lyonu, Paryża i Sztokholmu i na tamtejszych targach organizował pawilony polskie. Dokonania zarządu miasta w l. 1945–7 przedstawił w referacie Bilans dwuletniej pracy wysiłkiem całego społeczeństwa, wygłoszonym w Tow. Miłośników m. Poznania („Kron. M. Poznania” R. 20: 1947 s. 1–23). Utrzymywał wówczas bliskie stosunki z Eugeniuszem Kwiatkowskim, w r. 1946 zwiedzał odbudowywane przez niego porty w Gdańsku i Gdyni. Dn. 26 III 1947 otrzymał nominację na stanowisko prezydenta Poznania; od marca t.r. do października 1948 był również prezesem oddziału poznańskiego Tow. Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. W pierwszym roku prezydentury S-i oddano do użytku 55 wyremontowanych gmachów szkół powszechnych oraz 6 szkół średnich. Na potrzeby Uniw. Pozn. przekazano kilka odbudowanych pomieszczeń.
W jesieni 1948 przeniósł się S. do Warszawy, gdzie 1 XI objął funkcję wiceprezydenta miasta. Zajmował się przede wszystkim sprawami budownictwa mieszkaniowego stolicy. W grudniu t.r. uczestniczył w kongresie zjednoczeniowym PZPR, następnie do lipca 1950 był członkiem egzekutywy i członkiem Komitetu Warszawskiego PZPR. Był delegatem na IX Konferencję dzielnicową Warszawa-Śródmieście, a także delegatem Komitetu Dzielnicowego na VII Konferencję Warszawską PZPR. Od lutego 1949 przez rok pełnił funkcję prezesa Związkowego Klubu Sportowego «Ogniwo», a od maja 1949 do sierpnia 1950 – prezesa Polskiego Związku Hokeja na Lodzie. W maju 1950 został wybrany przez Radę Narodową m. st. Warszawy na wiceprzewodniczącego Prezydium. Dn. 19 V 1953 otrzymał nominację na wiceministra gospodarki komunalnej w rządzie Józefa Cyrankiewicza. Jako pełnomocnik rządu kierował budową zbiornika wodnego i zapory w Goczałkowicach (budowa ukończona w r. 1956). W lutym 1957 został kierownikiem Min. Gospodarki Komunalnej w randze podsekretarza stanu, a od 18 V 1961 do śmierci był ministrem tego resortu. W zimie 1960 był przewodniczącym komisji powołanej dla usunięcia wielkiej awarii wodociągowej w Warszawie. Uczestniczył w rozbudowie wielu miast, głównie na Ziemiach Zachodnich i Północnych (kilka z nich nadało mu swe obywatelstwo honorowe).
S. ogłosił kilkadziesiąt artykułów i wywiadów głównie na temat problemów poznańskiej i warszawskiej gospodarki komunalnej, m.in.: Osiągnięcia gospodarki komunalnej m. st. Warszawy 1945–1952 („Miasto” 1952 nr 9), Gospodarka komunalna służy zaspakajaniu potrzeb ludzi pracy („Rada Narod.” 1954 nr 2) i Główne problemy gospodarki mieszkaniowej i komunalnej w latach 1961–1965 („Gospodarka Administracji Terenowej” 1961 nr 7). Publikował też w czasopismach: „Domy Spółdzielcze”, „Fundamenty”, „Inwestycje i Budownictwo”, „Kurier Codzienny”, „Ogrodnictwo”, „Polityka”, „Polska Zachodnia”, „Przegląd Techniczny”, „Przegląd Związkowy”, „Trybuna Ludu”, „Tygodnik Kulturalny”, „Tygodnik Zachodni”, „Wieczór”, „Wola Ludu”, „Życie Gospodarcze”, „Życie Partii”, „Życie Warszawy” i in. Zmarł 13 VIII 1967 w Warszawie. Trumna ze zwłokami została wystawiona w Pałacu Prymasowskim przy ul. Senatorskiej 15, a następnie pochowana na cmentarzu Komunalnym w Warszawie w Alei Zasłużonych. W opinii Aleksandra W. Zawadzkiego, współpracownika S-i, długoletniego kierownika finansów m. Warszawy, był S. «człowiekiem bardzo pracowitym, energicznym, lecz nieco autokratycznym”. Odznaczony był m.in. Orderem Sztandaru Pracy I i II kl., Krzyżami Komandorskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Warszawy, Honorową Odznaką m. Poznania.
Żoną S-a była Maria z Jezierskich (używała nazwiska Jezierska-Srokowa, 23 I 1914 – 28 VII 1982), pochodząca z rodziny robotniczej z Jarocina, absolwentka Państw. Seminarium Nauczycielskiego w Poznaniu (1933) i Wyższego Kursu Nauczycielskiego w Krakowie (1939), działaczka Związku Nauczycielstwa Polskiego, podczas drugiej wojny światowej aktywna w konspiracji. W r. 1945 pracowała najpierw w Kuratorium okręgu szkolnego, a następnie w Okręgowej Komisji Związków Zawodowych w Poznaniu, oraz była członkiem egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego PPR tamże. Po przeniesieniu się wraz z mężem do Warszawy i ukończeniu Wyższej Szkoły Nauk Społecznych, zainicjowała w r. 1956 ruch na rzecz świeckości szkoły. Zorganizowała i była przez 26 lat sekretarzem generalnym Tow. Szkoły Świeckiej, utworzyła przy nim Wolne Studium Pedagogiczne. Działała też we władzach krajowych Polskiego Tow. Religioznawczego i Tow. Krzewienia Kultury Świeckiej. Współpracowała z czasopismem „Euhemer”.
Z małżeństwa tego miał S. dwóch synów: Andrzeja (ur. 1937) i Leszka (1939–1992), dziennikarza, oraz córkę Elżbietę (ur. 1946).
Fot.: „Kron. M. Poznania” R. 20: 1947 (wkładka przed s. 1), „Świat” 1967 nr 34 s. 2; – Wpol. Słown. Biogr. (M. Falińska); – Białobłocki A., Absolwenci Gimnazjum i Liceum Świętej Marii Magdaleny w Poznaniu 1805–1950, P. 1995; Cmentarz Komunalny Powązki, dawny Wojskowy w Warszawie, W. 1989; Mołdawa T., Ludzie władzy 1944–1991, W. 1991 s. 424; – Drozdowski M. M., Eugeniusz Kwiatkowski, Kr. 1989; Kubiak S., Olszewski M., Rok 1945. Rok pierwszy w Poznaniu. Kronika wydarzeń, P. 1969; Kubiak S., Z zagadnień rozwoju i działalności PPR w Wielkopolsce i na Ziemi Lubuskiej 1945–1946, P. 1964 s. 55 (dot. żony), s. 64, 157; Orlik T., Pogrzeb ministra Stanisława Sroki, „Kron. M. Poznania” R. 36: 1968 s. 125–31 (fot.); – Takie były początki, W. 1965; Trud pierwszych dni. Poznań 1945. Wspomnienia Poznaniaków, Oprac. T. Świtała, P. 1970; Zawadzki A. W, Udział w kierownictwie finansów stolicy w latach 1934–1950 (wspomnienie), „Roczn. Warsz.” R. 16: 1981; – „Dzien. Lud.” 1967 nr 191; „Expres Wieczorny” 1967 nr 196; „Głos Wpol.” 1967 nr 191; „Kron. M. Poznania” R. 19: 1946 s. 65–9, 225–60, R. 20: 1947 s. 187, R. 21: 1948 s. 50–72, 288–9; „Kur. Pol.” 1967 nr 190 (fot.); „Robotnik” 1948 nr 290; „Roczn. Warsz.” 1971; „Słowo Powsz.” 1967 nr 192; „Trybuna Ludu” 1967 nr 224–227; „Życie Warszawy” 1967 nr 192–194, 1992 nr 155 (nekrolog syna S-i, Leszka); – AAN: Akta Zakł. Hist. Partii, sygn. 8536; AP w W.: Akta Komitetu Warsz. PZPR, sygn. 17138, Zbiór Korotyńskich, sygn. XI/2335; Oddz. Spraw Pracowniczych Wydz. Organizacji i Nadzoru Maz. Urzędu Woj. w W.: teczka nr 1040; – Informacje Aleksandry Wysokińskiej z Arch. UAM w P.
Bibliogr. dot. Marii Jezierskiej-Srokowej: [Nowicki A.] A.N., Maria Jezierska-Srokowa, „Euhemer” 1983 z. 3 s. 154–5; – Sto tysięcy peperowców w Wielkopolsce, P. 1947; – „Trybuna Ludu” 1982 nr 183; „Życie Warszawy” 1982 nr 177.
Stanisław Konarski